Jak odczytywać łacińskie metryki?

Do początków wieku XIX, a w niektórych parafiach nawet do połowy wieku XIX parafie stosowały narracyjny zapis metryk. Oczywiście w każdym regionie ówczesnej Polski przedział lat, w których akta zapisywane były narracyjnie jest różny. W parafiach zaboru austriackiego księża już XVIII stosowali zapis tabelaryczny. W 1601 roku biskup krakowski - Bernard Maciejowski, zwołał synod i wydał list do wszystkich proboszczów, uważany dzisiaj za pierwszy podręcznik duszpasterstwa. W owym liście zawarta była ustalona formułka w jakiej księża zapisywać mają metryki.

Akta dzielą się oczywiście na trzy rodzaje : urodzeń liber natorum, ślubów liber copulatorum oraz zgonów liber mortuorum.

Zaczniemy tak od końca, czyli od metryk zgonów :

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

Metryki urodzeń :

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

Metryki ślubu :

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

Kliknij na obrazek, aby powiększyć

W różnych latach i różnych parafiach inaczej to wygląda. Informacje są te same, ale w jednej parafii przykładowo w roku 1820 mamy więcej zapisanych danych niż w drugiej parafii w tym samym roku. 

A jak to wygląda w metrykach narracyjnych? Data zapisana jest słownie po łacinie, łącznie z rokiem. Czasami rok podany jest na samej górze danej strony, a dzień zapisany cyfrą obok aktu. Znajdują się także różne zwroty, które informują nas o dacie zdarzenia np. Diem quid supra, czyli w dniu jak wyżej. Wtedy musimy popatrzeć na zapis aktu powyżej. 

Określenia czasu :

Januarius, jan.           -	styczeń
Februarius, feb.          -	luty
Martius, mar.             -	marzec
Aprilis, apr.             -	kwiecień
Maius, mai.               -	maj
Junius, jun.              -	czerwiec
Julius, jul.              -	lipiec
Augustus, aug.            -	sierpień
September, 7bris, 7-bris  -	wrzesień
October, 8bris, 8-bris    -	październik
November, 9bris, 9-bris   -	listopad
December, xbris           -	grudzień

 Do określania czasu używano także bardziej kreatywnych form, chociażby in galli cantu oznaczało 'o pianiu koguta', czyli ranek natomiast post ocassus solis 'po zachodzie słońca'.

W wczesnych metrykach łacińskich znajdziemy również informacje o przynależności klasowej bohaterów aktu. W wieku XVI można spotkać nawet zapis, który ogranicza się do podania wyłącznie imienia i stanu społecznego, zawodu osoby! W metrykach czeskich w połowie wieku XVII zapisywano imię i nazwisko oraz zawód rodziców lub małżonków. Akt ślubu wówczas zawierał nawet informacje gdzie urodzili się nowożeńcy. Jednak nasi południowi sąsiedzi byli zawsze bardziej 'do przodu' z metrykami. Pod koniec XVIII wieku oraz później każdy szlachcic był zapisywany jako 'jaśnie wielmożny', czyli illustrissimus ac magnificus, każdy wiejski ksiądz był reverendissimus, czyli przewielebny, zwrot ten powinien być właściwie używany do określenie duchownego wyższej rangi, co najmniej biskupa oraz każdy mieszkaniec miasta (nawet niewielkiego) był 'sławetny' czyli famatus. Księża na ogół nie byli pochodzenia szlacheckiego toteż nie znali się za bardzo na urzędach, które piastowali jego parafianie. Często też przekręcali imiona czy nazwiska.

Kilka łacińskich zwrotów, które określają stan społeczny ludzi : 

Civis               -	mieszkaniec
Honestus	uczciwy, dla wiejskiego rolnika; dostojny, określenie duchownego prawosławnego lub unickiego
Magnificus          -	wspaniały, świetny, często określano nim senatorów, urzędników grodzkich
Nobilis             -	szlachetny, wyraz określający szlachcica, dzierżawcy wsi lub jej właściciela
Agricola            -	chłop
Cmetho              -	kmieć, czyli gospodarz więcej niż jednego łana ziemi
Hortulanus          -	zagrodnik, robotnik wiejski nie mający żadnego własnego pola
Inquilinus          -	lokator, ubogi chłop mieszkający u innego chłopa
Honorabilis         -	zaszczytny, określenie wiejskiego plebana

Ze stanem majątkowym jaki mieli nasi przodkowie łączy się także zawód jaki oni wykonywali.

Faber              -	rzemieślnik
Ferrarius          -	kowal
Auriga             -	woźnica
Braxator           -	piwowar
Tunnarius          -	bednarz

W metrykach łacińskich zapisywanych narracyjnie księża często stosowali różne dziwne i mniej dziwne skróty. O to kilka z nich :

CL                       -	coniugum legitimorum, czyli prawnie zaślubieni
p. def.                  -	post defectam, po zmarłym, zmarłej
Auriga                   -	woźnica
Omnes ex ead(em) villa   -	ludzie z tej samej wsi
AR                       -	Admodum Reverendus, czyli Wielce Czcigodny

Kilka określeń miejsc pochówku :

Ad occasum             -	na zachód
Ad septentione         -	na północ
Ad meridiem            -	na południe
Ad orientem            -	na wschód

Łacina wbrew pozorom jest dość prosta. Oczywiście przy nieskomplikowanych budowach metryk. Jednak w internecie znajduje się sporo słowników łacińsko - polskich, które zostały stworzone przez świetnych genealogów. O to kilka z nich :

- Warsztaty z łaciną
- Genpol
- Ornatowski
- Genealodzy



A na sam koniec kilka najstarszych metryk łacińskich jakie znalazłem :

Parafia Kłobuck - 1581 - ślub

Parafia Koziegłówki - 1597 - chrzest

Parafia Kłobuck - 1599 - chrzest

Czy masz jakiekolwiek informacje na tematy powyższego posta?Poszukujesz przodków i krewnych w tych samych miejscowościach? A może dopiero zaczynasz przygodę z genealogią? Napisz : czarprzodkow@gmail.com